دنیای اقتصاد-فاطمه علی‌اصغر : آخرین خبرها درباره دریای خزر نگران‌کننده است. علی بیت‌الهی، رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی می‌گوید: «میزان فرونشست در سواحل مازندران به ۹سانتی‌متر در سال رسیده؛ درحالی‌که در ۵سال گذشته فرونشست در این منطقه صفر بوده است.» تحقیقات کارشناسان فرونشست زمین را نشان می‌دهد، رشد این فرونشست دارد به گیلان کهن هم می‌رسد. دریای خزر چشم و چراغ ایران است. نه تنها خاطرات جمعی بلکه اقتصاد مردم هم با آن گره خورده و حتی به زودی زندگی در شمال ایران را هم به خطر می‌اندازد. اما ماجرای این فرونشست، ریشه در چه اتفاقی دارد؟ این سوالی است که مدت‌هاست در شبکه‌های اجتماعی جنجالی شده و برمی‌گردد به موضوعی که چندی پیش معصومه بنی‌هاشمی، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر وزارت نیرو اعلام کرد: «سطح آب دریای خزر در سال۱۴۰۱ نسبت به سال۱۴۰۰، معادل ۲۶سانتی‌متر کاهش یافته است. این کاهش در شرایطی است که در سال۱۴۰۰ نیز سطح آب ۲۴سانتی‌متر کاهش یافته بود. در مجموع در طی دو سال اخیر سطح آب خزر حدود ۵۰سانتی‌متر کاهش یافته است. این در حالی‌است که از سال۱۳۷۴تاکنون سطح آب دریای خزر روندی کاهشی داشته و در این مدت حدود دو متر از ارتفاع آب این دریا کم شده است.» اما چرا آب دریای خزر دارد آب می‌رود؟
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد صاحب‌نظران این حوزه، دو عامل مهم در کاهش سطح آب دریای خزر را مطرح می‌کنند؛ نخست و شاید مهم‌ترین عامل آن، کاهش ریزش‌های جوی و افزایش تبخیر است. در چند سال گذشته به‌دلیل گرم‌شدن کره زمین به‌ویژه حوضه آبریز خزر که همواره نسبت به متوسط جهانی دو تا چهار برابر گرم‌تر می‌شود، باعث شده است میزان بارش کم و در مقابل تبخیر بیشتر شود. دیدگاه دوم اما مبتنی است بر سدسازی‌های اخیر روسیه روی ورودی آب رودخانه ولگا که به دریای خزر می‌ریزد. علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم بر این دیدگاه دوم صحه گذاشته و جلال محمودزاده، نماینده مهاباد هم در مجلس بر آن تاکید کرده است: «روسیه با سدسازی خود روی ولگا نشان می‌دهد همچون ترکیه و افغانستان برای منافع خود حاضر به نادیده گرفتن حق سایر کشورها است.» در حال حاضر بسیاری از مردم به دنبال پاسخ پرسش اساسی‌تری هستند. اگر روند کاهش دریاچه خزر ادامه پیدا کند، چه آینده‌ای برای آن پیش‌بینی می‌شود؟ در این گزارش می‌خواهیم به این سوال از دیدگاه چندین کارشناس پاسخ دهیم.
خزر غیرقابل پیش‌بینی است
همایون خوشروان، مدیر پیشین مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «آخرین پیش‌بینی درباره دریای خزر از سوی کارشناسان آلمانی و روسی بر اساس مدل‌های اقلیمی بوده، دو سناریو را برای دریای خزر پیش‌بینی کردند که بر مبنای آن تا انتهای قرن۲۱ یعنی ۷۶سال آینده، خزر دچار کاهش تراز آب خواهد شد که خوش‌بینانه آن ۹متر است و بدبینانه آن ۱۸متر.» خوشروان اما تاکید می‌کند: «نکته‌ای که وجود دارد خزر غیرقابل پیش‌بینی است و ممکن است بر خلاف این دو سناریو، روندش تغییر کند و دوباره آب بالا بیاید.»
این کارشناس در پاسخ به اینکه چطور می‌شود جلوی این اتفاق را گرفت، پاسخ قاطعی دارد: «جلوی این اتفاق را نمی‌توان گرفت؛ چراکه به‌خاطر گرمایش زمین همه مناطق دارند عکس‌العمل‌های متفاوتی نشان می‌دهند؛ اما ما می‌توانیم خودمان را با این پدیده سازگار کنیم و در سواحل خزر دخل و تصرف نداشته باشیم. برخی می‌خواهند از این فرصت استفاده و ساحل را تصرف کنند و برای منافع شخصی دست به ساخت‌و‌ساز بزنند که این امر تبعات بسیار دارد.» او به دهه۵۰ اشاره می‌کند که عقب‌نشینی دریای خزر صورت گرفت و به محض عقب‌نشینی، سرمایه‌گذاران تپه‌های ماسه‌ای را صاف و شروع به شهرک‌سازی کردند. شهرک‌های خزرشهر و آمودریا و خیلی شهرک‌های دیگر در همین زمان ساخته شدند؛ ولی وقتی دوباره آب دریا بالا آمد، این شهرک‌ها به‌شدت آسیب دیدند. ما نباید دوباره این اشتباه را تکرار و خط ساحلی را اشغال کنیم.»
